Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ (4) Πριν από την επίθεση

Γιαννιτσά

Πριν από την επίθεση
Ο βασιλιάς Γεώργιος έχει εγκατασταθεί στη Βέροια από τη 17η Οκτ. Η 5η μεραρχία καταλαμβάνει τις περιοχές Καϊλαρίων και Σόροβιτς και δεν έχει ιδέα τι της μέλλεται. Ο διάδοχος και αρχιστράτηγος έχει μπροστά του τη Θεσσαλονίκη. Μετράει τις δυνάμεις του εχθρού στο τραπέζι και πιστεύει ότι θα συναντήσει μια φρουρά της πόλης της Θεσσαλονίκης, όχι ιδιαίτερα μεγάλη μήτε αξιόμαχη, αν και η πόλη συγκεντρώνει το οπλοστάσιο των οπισθοφυλακών της στρατιάς που υποτίθεται πως μάχεται με Βουλγάρους και Σέρβους. Αλλά οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι έχουν κατανικήσει τους Οθωμανούς και μεταξύ συμμάχων υπάρχει ένα κενό. Αυτό το κενό αντιλαμβάνονται πρώτοι οι Βούλγαροι και σπεύδουν προς Θεσσαλονίκη.
Η παράταξη
Οι Ελληνες αναχωρούν από την περιοχή της Βέροιας τη 17η Οκτωβρίου. Η 4η μεραρχία καλύπτει το αριστερό πλευρό, φτάνοντας στο Βέρτεκοπ (Σκύδρα) και προελαύνει στα πρόβουνα του Πάικου. Η 2η, η 3η και η πρώτη περνάνε τον Αγιο Λουκά και το Ζερβοχώρι, με τη λίμνη στα δεξιά τους και συναντούν τον πλημμυρισμένο Μογλενίτσα, το ποτάμι που κατεβαίνει από την Καρατζόβα. Μόνος πόρος η γέφυρα της Μπάλιτζας, κοντά στα δυτικα τσιφλίκια των Γιαννιτσών. Ο στρατός συνωστίζεται ακάλυπτος σε ένα μουσκεμένο κάμπο και με μια καταιγιστική βροχή, και δέχεται εκατοντάδες οβίδες από το πυροβολικό των Τούρκων, που κατέχει τα υψώματα γύρω και πάνω από τα Γιαννιτσά. Είναι 19 Οκτωβρίου, απόγευμα, και η πρώτη επαφή Ελλήνων και Τούρκων γίνεται με ιδεώδεις συνθήκες για τους τελευταίους. Οι Ελληνες αιφνιδιάζονται!
Την ίδια στιγμή, τα ανεξάρτητα αποσπάσματα και η ταξιαρχία ιππικού ακολουθεί τη σιδηροδρομική γραμμή από Βέροια και φτάνει στο Γιδά, ενώ ταυτόχρονα η 7η μεραρχία περνάει τη γέφυρα Ντεσελή του Αλιάκμονα και η νότια στρατιά περνάει τον Καρά-Ασμάκ (το κανάλι του Λουδία από τη λίμνη προς τη θάλασσα) και έχει μπροστά της μια άδεια Θεσσαλονίκη.
Η κυρίως μάχη
Ο κουρασμένος και αιφνιδιασμένος Ελληνικός Στρατός διανυκτερεύει στον κάμπο σε φοβερές συνθήκες και την 20ή Οκτωβρίου προελαύνει περνώντας τη γέφυρα. Οι απώλειες είναι μεγάλες, αλλά η ορμή των φαντάρων με τους επικεφαλής αξιωματικούς δημιουργεί μεγάλα εδαφικά κέρδη. Καθώς ενισχύσεις καταφτάνουν από τα πρόβουνα του Πάικου, το τουρκικό μέτωπο χωρίς να διασπαστεί υποχωρεί, επειδή ήρθαν τα μαντάτα ότι ο Ελληνικός Στρατός έχει υπερκεράσει τα Γιαννιτσά και βρίσκεται πλέον στον Αξιό, στα νότια. Οι Τούρκοι οπισθοχωρούν, ενώ οι Ελληνες καταλαμβάνουν την πόλη των Γιαννιτσών, αντιμετωπίζοντας τοπική έντονη αντίσταση από ζηλωτές, αφού η πόλη είναι το κεντρο του βακουφίου του Εβρενός και οι Οθωμανοί τη θεωρούν ιερή. Οι γέφυρες του Αξιού δεν έχουν καταστραφεί κι έτσι κάθε μεραρχία που απεμπλέκεται από τη μάχη προχωρεί προσεκτικά πλέον προς το μεγάλο ποτάμι.
Αλλά αυτά σε γενικό πλαίσιο. Στην ουσία, ένας ακαθοδήγητος στρατός (οι διαταγές του επιτελείου προέβλεπαν ασήμαντη αντίσταση έως τον Αξιό) κινδύνευσε από την προέλαση αυτή, και όχι μόνο στη γέφυρα της Μπάλιτζας. Αλλά εκτός από το 9ο τάγμα Ευζώνων που ανδραγάθησε στα βόρεια, ένας συντελεστής έπαιξε βαρύνοντα ρόλο, όπως συνέβη και στο Σαραντάπορο: το ελληνικό πυροβολικό. Η εκπαίδευση των αξιωματικών και των στρατιωτών στις πυροβολαρχίες ήταν εξαιρετική -εξάλλου η παράδοση του πυροβολικού κράτησε και ως το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ακρίβεια της βολής και η ταχυβολία ξάφνιασαν τους αντιπάλους και επαναλήφθηκε το Σαραντάπορο, όπου το ισχυρό οθωμανικό πυροβολικό σίγησε από τις αποτελεσματικές βολές των Ελλήνων. Το ίδιο συνέβη και στα Γιαννιτσά. Μόνο που η μάχη πυροβολικού της πρώτης μέρας είχε κατά την ανάπτυξη της επίθεσης τη δεύτερη μέρα μιαν ακόμη δυσάρεστη επίπτωση: μετά την κατάληψη των πρώτων δυτικών αντερεισμάτων της πόλης, ισχυρές θέσεις στους λόφους των Γιαννιτσών υποστηρίζονταν από εχθρικό πυροβολικό που είχε βέβαια προσημάνει και επισημάνει όλες τις πιθανές θέσεις επίθεσης. Η μάχη υπήρξε πολύνεκρη. Οι αξιωματικοί κράτησαν υψηλά το ηθικό των φαντάρων. Από τις αναμνήσεις του Πέτρου Βρυζάκη:
«Μετ’ ολίγον ευρίσκομε ενώπιόν μας πυκνήν γραμμήν ευζώνων πρηνηδόν. Την διασκελίζουμε και προχωρούμε. Δεξιά και αριστερά όπισθεν ελαφρών κυματισμών (του εδάφους), τμήματα ευζώνων πυροβολούντων. Τι περιμένουν όλοι αυτοί και δεν προχωρούν; Τους αφίνομε και προχωρούμε. Η χάλαζα των σφαιρών πυκνούται. Κατερχόμεθα μικρόν κατήφορο. Διατάσσω αλτ εις το χείλος μικρού ρεύματος διά να πάρουν αναπνοή οι στρατιώται. Κανείς άλλος δεν μας ακολουθεί πλέον. Αι άλλαι διμοιρίαι δεν φαίνονται.
-Επάνω, παιδιά, εμπρός, διατάσσω. Ολοι σε μια γραμμή ορμούν προς τα επάνω.
Εμπρός μου είνε δύο τρεις πληγωμένοι της διμοιρίας μου. Αρπάζω το μάνλιχερ και τες φυσιγγιοθήκες του ενός και πυροβολώ αδιακόπως, με λύσσα, προς τας γραμμάς των Τούρκων. Ο καϋμένος ο στρατιώτης Ρήγας, εμπρός μου, βαρέως πληγωμένος με παρακαλεί να μην πυροβολώ διότι τον ενοχλεί ο κρότος. Αλλάζω θέσι και εξακολουθώ πυροβολών.
»Η διμοιρία έχει ήδη δεκατισθή. Το πυρ των Τούρκων είνε τρομερόν. Ο δεκανεύς Παπαδημητρίου, οι στρατιώται Ρήγας, Βλάχος, Κουμπούρης και άλλοι βαρέως πληγωμένοι. Ο στρατιώτης Στούντας, ο Κρίκος, ο Γεωργαντάς στον τόπο. Βλέπω ότι ματαίως θ’ ανέμενα βοηθείας. Αποφασίζω τότε να προχωρήσω με μόνη τη διμοιρία μου.
-Παύσατε πυρ. Προσέχετε παιδιά, θα προχωρήσουμε να πάρωμε την άλλη κορυφογραμμή. Εμπρός… μαρς.
»Ρίπτομαι εμπρός και η διμοιρία ακολουθεί. Μερικοί διστάζουν, τους παροτρύνω και ξεκινούν και αυτοί. Μερικοί όμως μένουν με τους πληγωμένους. Τους αφίνω, διότι δεν έχω και τον καιρό να τους εξαναγκάσω.
Εν μέσω της χαλάζης των σφαιρών οι στρατιώται με ακολουθούν γενναίοι προς τον θάνατον. Πίπτουν μερικοί, οι άλλοι, υπό τας αδιακόπους παρακελεύσεις μου, προχωρούν ταχέως, τροχάδην. Αλλά το πυρ των Τούρκων αραιούται. Το ποθούμενον αποτέλεσμα επήλθε. Οι Τούρκοι, αντί να μας περιμένουν και να μας ξεμπερδέψουν όλους, πτοούνται προ της ορμής μας και εγκαταλείπουν τας θέσεις των».
Η άποψη Σπυρόπουλου:
«Μάχη Γιαννιτσών-Συμπεράσματα: (1) Διά να κινηθεί η στρατιά εκ Βεροίας προς Θεσσαλονίκην άνευ ουδεμιάς πληροφορίας περί του εχθρού και του προ αυτής πεδίου, αιφνιδιάζεται πρώτον εκ του ποταμού Μογλενίτσα όστις είναι αδιάβατος και φέρει μέγα κώλυμα και δεύτερον υπό του εχθρού τον οποίον ενώ νομίζει εις Αξιόν συναντά αυτόν απροόπτως εις Γιαννιτσά και επέτυχεν με την νίκην ουσιαστικώς χάρις εις το ακμαίον ηθικόν του στρατού μας και το καταπεσόν ηθικόν του τουρκικού, τακτικώς όμως απέτυχεν διότι αιφνιδιάσθη και δεν διηύθυνεν αύτη τον αγώνα, αλλ' έκαστον τμήμα ενήργει ως ευρίσκεται.
»(2) Βλέπομεν και πάλιν ότι ο εχθρός υποχωρεί προς Θεσσαλονίκην παρά το οχυρόν της θέσεώς του διότι απειλείται από τα νώτα υπό της VII Μεραρχίας ήτις διελθούσα την γέφυραν του Ντεσελί του απειλεί το αριστερόν της παρατάξεώς του.
Σημ. Ο ελληνικός στρατός υπέστη στρατηγικόν αιφνιδιασμόν, ο δε εχθρός κατείχαν τοιαύτας θέσεις αίτινες καθίστων προβληματικήν την επίθεσιν.
»Ναι μεν είχομεν αριθμητικήν υπεροχήν, αλλ' αύτη δεν ισοφαρίζει τα δύο ποσά (αιφνιδιασμόν και αμυντικήν τοποθεσίαν) και η νίκη δίδεται μεν μόνον τη προσθήκη του ηθικού του στρατού μας, όστις με όνειρον την προέλασιν και με ελκτικήν δύναμιν την Θεσσαλονίκην, υπερίσχυσεν της εχθρικής αντιστάσεως και εκερδίσαμεν την μάχην».

ΑΥΡΙΟ: Μπροστά στη Θεσσαλονίκη

πηγή:Αγγελιοφόρος